خراسان جنوبی استانی با آمار بیکاری بالاست. در خانه ما هم چند نفر بیکار وجود داشت. مدت ها به دنبال یافتن شغل و و دست و پاکردن کاری برای خود و فرزندانم بودم اما کار مناسبی نیافتیم. در نهایت با سرمایه اندک کارگاه پرورش کرم ابریشم راه اندازی کردم.
فاطمه خطیبی درباره نحوه ورودش به عرصه پرورش کرم ابریشم، می گوید: «خراسان جنوبی استانی است محروم که آمار بیکاری در آن بالاست. در خانه ما هم چند نفر بیکار وجود داشت. مدت ها به دنبال یافتن شغل و و دست و پاکردن کاری برای خود و فرزندانم بودم اما کار مناسبی نیافتیم. تا اینکه پدرم پیشنهاد تاسیس یک کارگاه پرورش کرم ابریشم را داد. پدرم زمانی که کشاورز و باغدار بود به صورت سنتی و محدود کرم ابریشم هم پرورش می داد و به همین دلیل به اصول پرورش آن آشنا بود.»
کرم ابریشم یکی از انواع کرم پیله‌ساز است و از آن جهت اهمیت دارد که از آن ابریشم تهیه می‌شود. پیله از 300 تا 900 متر ابریشم اولیه تشکیل شده‌است. این الیاف بسیار نازک هستند. برای تهیهٔ حدود 500 گرم ابریشم 2 تا 3 هزار پیله مورد نیاز است.
طبث نقل مشهور تاریخی گونه اهلی کرم ابریشم که پرورش آن متداول است تقریباً در 4600سال پیش به طور اتفاقی توسط ملکه چین کشف شد. بر اساس این نقل، ملکه چین در هنگام قدم زدن در جنگلی با پیدا کردن پیله ای از روی درخت توت و تنیدن تارهای آن دور انگشت خود راز کرم ابریشم را کشف کرد. چینی‌ها راز تهیه ابریشم را سال‌ها مخفی نگاه داشتند تا تولید و صادرات انحصاری آن به اروپا و خاورمیانه را در اختیار داشته باشند اما سرانجام چگونگی تولید ابریشم از طریق کرم ابریشم برای مردم دیگر کشورها نیز آشکار شد.
با این که عده ای از مورخین تاریخچه تولید ابریشم در ایران را به عبور جاده ابریشم از ایران مرتبط می دانند اما شواهدی در دست است که نشان می دهد قبل از این زمان نیز پرورش کرم ابریشم رواج داشته و پارچه ابریشمی از زمانهای بسیار قدیم در ایران بافته می شده است.
با وجود این که مدت هاست بشر تولید الیاف مصنوعی و پلاستیکی را آموخته اما ابریشم خالص و طبیعی به دلیل خواص فوق العاده اش همچنان از تقاضای زیادی برخوردار است و تولید ابریشم درآمدزایی مناسبی دارد. در حال حاضر پرورش کرم ابریشم یا همان «نوغان داری» با شدت و ضعف در برخی از نقاط کشور انجام می شود که البته با تقاضای بازار و ظرفیت اقتصادی بالای این محصول تناسبی ندارد.
خانم فاطمه خطیبی یکی از پرورش دهندگان موفق کرم ابریشم در بیرجند است. او با سرمایه اولیه فقط 2 میلیون تومان توانسته است یک کارگاه پرورش کرم ابریشم تاسیس و برای خود و فرزندانش اشتغالزایی کند.
فاطمه خطیبی درباره نحوه ورودش به عرصه پرورش کرم ابریشم، می گوید: «خراسان جنوبی استانی است محروم که آمار بیکاری در آن بالاست. در خانه ما هم چند نفر بیکار وجود داشت. مدت ها به دنبال یافتن شغل و و دست و پاکردن کاری برای خود و فرزندانم بودم اما کار مناسبی نیافتیم. تا اینکه پدرم پیشنهاد تاسیس یک کارگاه پرورش کرم ابریشم را داد. پدرم زمانی که کشاورز و باغدار بود به صورت سنتی و محدود کرم ابریشم هم پرورش می داد و به همین دلیل به اصول پرورش آن آشنا بود.»
او می افزاید: «اوایل این پیشنهاد را چندان جدی نگرفتم اما با بررسی های که انجام دادم متوجه شدم که ظرفیت درآمدزایی و اشتغالزایی کار پرورش کرم ابریشم مناسب است. ضمن اینکه می توان پرورش آن را به صورت خانگی انجام داد و به وظایف خانه داری هم رسید. برای شروع کار نقدینگی لازم را نداشتم. به بسیج سازندگی شهرستان مراجعه و طرح پیشنهادی ام را ارائه دادم. آن ها هم با تخصیص وام اقتصاد مقاومتی سرمایه مورد نیاز برای شروع به کار را تامین کردند.»
این فعال اقتصاد مقاومتی خاطرنشان می کند: «در ایران تخم کرم ابریشم را باید از گیلان تهیه کرد. هر بسته تخم نوغان 22 هزار کرم ابریشم و 30 تا 40 کیلوگرم پیله می دهد. قیمت هر بسته هم نزدیک به 30 هزار تومان است. جالب است بدانید سود خالص حاصل از پرورش هر بسته تخم نوغان، نزدیک به یک میلیون تومان است. حدود 80 متر از وسعت 125 متری منزلم را به کارگاه پرورش کرم ابریشم تبدیل کردم و شوهر که جوشکاری بلد بود کار قفسه بندی را انجام داد. در اولین دوره 45 روزه پرورش، 125 هزار پیلیه ابریشم تولید کردم.»
فاطمه خطیبی تاکید می کند: «کار پرورش کرم ابریشم را با سرمایه ای 2 میلیون تومانی می توان آغاز کرد و به مرور کار را گسترش داد. پرورش کرم ابریشم شرایط ویژه ای می طلبد و صرفا در فصل بهار انجام می شود. در فصول دیگر سال تنها در صورتی می توان کار تولید را ادامه داد که گلخانه ویژه کرم های ابریشم تاسیس شود. کرم ابریشم در برابر مورچه، زنبور و سایر حشرات بسیار حساس است و پایه قفسه ها باید در آب قرار بگیرد.»
او درباره جزئیات پرورش کرم ابریشم خاطرنشان می کند: «خروج کرم ازتخم را تفریخ می گویند که در شرایط مساعد 13 روز طول می کشد. پس ازاینکه اولین آثار تفریخ مشاهده شد لازم است جهت تفریخ یکنواخت به مدت 48 ساعت دراتاقی کاملا تاریک با دمای 25 درجه سانتیگراد و 80 درصد رطوبت قرار بگیرد. رنگ تخم ها در ابتدا آبی روشن است که درست قبل از خارج شدن کرم ها ازتخم تیره رنگ می شود. کرم ابریشم معمولا دارای پنج مرحله تغذیه و چهارمرحله پوست اندازی است که به هر مرحله از تغذیه «سن» و به هر مرحله از پوست اندازی «خواب» گفته می شود. می توان گفت که کرم ابریشم دارای 5 سن و 4 خواب است. سنین 1و2و3 را «کرم جوان» می گویند. سنین کرم جوان حدود 11 روزطول می کشد. کرم ها را برای پیله بستن می توان در پوشال تخم مرغ، خار و خاشاک و ساقه های برنج نگهداری کرد.»
فاطمه خطیبی اضافه می کند: «سنین 4 و5 به «کرم بالغ» نامیده می شود که 15-16 روز به طول می انجامد. در پایان سن پنجم کرمها از اشتها افتاده واز تغذیه باز می مانند، جثه آنها کوچک می شود و به رنگ زرد و شفاف درمی آیند. دراین زمان با گذاشتن وسایل پیله تنی روی کرمها موجبات تنیدن پیله فراهم می شود.»
او درباره غذای کرم ابریشم می گوید: «کرم ابریشم از برگ درخت توت برای تغذیه استفاده می کند و هیچ غذای دیگری نمی خورد. برگ های توت باید بلا فاصله بعد از بیرون آمدن کرم از تخم دراختیارش قرارب گیرد. برگهای تازه و لطیفی که مورد نیاز کرم جوان است دراوایل بهار در دسترس است. برگهای کهنه برای سه مرحله اول زندگی کرم ابریشم (کرمهای جوان) بسیارخشن است. در دوره چهارم و پنجم زندگی، کرم های بالغ می توانند از برگهای سخت و خشن استفاده کنند. برگها باید عاری از مواد آفت کش باشند. بعد از جمع آوری مقدار زیادی از شاخه های درخت توت با برگ های تازه به عنوان ذخیره غذایی باید آنها را به مدت سه دقیقه در محلول گندزدا قرار داد. سپس برگها باید در زیر شیر آب خوب شسته شود تا خوب پاک شود زیرا آلودگی می تواند باعث کشته شدن کرم های ابریشم شود. با تکان دادن، باید آب اضافی برگها گرفته شده و در کیسه های پلاستیکی و جای خنک نگه داری شود.»
این فعال اقتصاد یمقاومتی خاطرنشان می کند: «پیله، محصول خام برای تولید ابریشم است. دو تا سه روز بعد از تشکیل پیله کرم درون آن به شفیره تبدیل می شود و تقریبا بعد از دو هفته به صورت پروانه از پیله خارج می شود. باید توجه شود که طول رشته نخ ابریشمی یک پیله ممکن است تا 900 متر باشد و خروج پروانه از پیله این رشته نخ را تکه تکه می کند. به همین دلیل پیله ها در برابر گرمای آفتاب یا داخل آب جوش می ریزیم تا کرم درون آن ها بمیرد و تبدیل به پروانه نشود. نگهداری از کرم ابریشم در روزهای نخست زمان زیادی لازم ندارد. اما در ده روز آخر به طرز باورنکردنی غذا می خورد. هر جعبه کرم ابریشم از روز تولید تا بستن پیله 800 تا 1 تن غذا می خورد.»
فاطمه خطیبی درباره مهمترین چالش پرورش کرم ابریشم در کشور، اظهار می کند: «ورود ابریشم مصنوعی و تقلبی که آغشته به پنبه است و به صورت قاچاق وارد کشور می شود، به تولید کنندگان ابریشم آسیب جدی می زند. اگر کار تولید نخل ابریشم از پیله ها را خودمان انجام دهیم و از خام فروشی پیله ها پرهیز کنیم سود حاصله چند برابر می شود. در حال حاضر هر کیلو نخ ابریشم 140 هزار تومان به فروش می رسد.»
کرم ابریشم یکی از انواع کرم پیله‌ساز است و از آن جهت اهمیت دارد که از آن ابریشم تهیه می‌شود. پیله از 300 تا 900 متر ابریشم اولیه تشکیل شده‌است. این الیاف بسیار نازک هستند. برای تهیهٔ حدود 500 گرم ابریشم 2 تا 3 هزار پیله مورد نیاز است.
طبث نقل مشهور تاریخی گونه اهلی کرم ابریشم که پرورش آن متداول است تقریباً در 4600سال پیش به طور اتفاقی توسط ملکه چین کشف شد. بر اساس این نقل، ملکه چین در هنگام قدم زدن در جنگلی با پیدا کردن پیله ای از روی درخت توت و تنیدن تارهای آن دور انگشت خود راز کرم ابریشم را کشف کرد. چینی‌ها راز تهیه ابریشم را سال‌ها مخفی نگاه داشتند تا تولید و صادرات انحصاری آن به اروپا و خاورمیانه را در اختیار داشته باشند اما سرانجام چگونگی تولید ابریشم از طریق کرم ابریشم برای مردم دیگر کشورها نیز آشکار شد.
با این که عده ای از مورخین تاریخچه تولید ابریشم در ایران را به عبور جاده ابریشم از ایران مرتبط می دانند اما شواهدی در دست است که نشان می دهد قبل از این زمان نیز پرورش کرم ابریشم رواج داشته و پارچه ابریشمی از زمانهای بسیار قدیم در ایران بافته می شده است.
با وجود این که مدت هاست بشر تولید الیاف مصنوعی و پلاستیکی را آموخته اما ابریشم خالص و طبیعی به دلیل خواص فوق العاده اش همچنان از تقاضای زیادی برخوردار است و تولید ابریشم درآمدزایی مناسبی دارد. در حال حاضر پرورش کرم ابریشم یا همان «نوغان داری» با شدت و ضعف در برخی از نقاط کشور انجام می شود که البته با تقاضای بازار و ظرفیت اقتصادی بالای این محصول تناسبی ندارد.
خانم فاطمه خطیبی یکی از پرورش دهندگان موفق کرم ابریشم در بیرجند است. او با سرمایه اولیه فقط 2 میلیون تومان توانسته است یک کارگاه پرورش کرم ابریشم تاسیس و برای خود و فرزندانش اشتغالزایی کند.
فاطمه خطیبی درباره نحوه ورودش به عرصه پرورش کرم ابریشم، می گوید: «خراسان جنوبی استانی است محروم که آمار بیکاری در آن بالاست. در خانه ما هم چند نفر بیکار وجود داشت. مدت ها به دنبال یافتن شغل و و دست و پاکردن کاری برای خود و فرزندانم بودم اما کار مناسبی نیافتیم. تا اینکه پدرم پیشنهاد تاسیس یک کارگاه پرورش کرم ابریشم را داد. پدرم زمانی که کشاورز و باغدار بود به صورت سنتی و محدود کرم ابریشم هم پرورش می داد و به همین دلیل به اصول پرورش آن آشنا بود.»
او می افزاید: «اوایل این پیشنهاد را چندان جدی نگرفتم اما با بررسی های که انجام دادم متوجه شدم که ظرفیت درآمدزایی و اشتغالزایی کار پرورش کرم ابریشم مناسب است. ضمن اینکه می توان پرورش آن را به صورت خانگی انجام داد و به وظایف خانه داری هم رسید. برای شروع کار نقدینگی لازم را نداشتم. به بسیج سازندگی شهرستان مراجعه و طرح پیشنهادی ام را ارائه دادم. آن ها هم با تخصیص وام اقتصاد مقاومتی سرمایه مورد نیاز برای شروع به کار را تامین کردند.»
این فعال اقتصاد مقاومتی خاطرنشان می کند: «در ایران تخم کرم ابریشم را باید از گیلان تهیه کرد. هر بسته تخم نوغان 22 هزار کرم ابریشم و 30 تا 40 کیلوگرم پیله می دهد. قیمت هر بسته هم نزدیک به 30 هزار تومان است. جالب است بدانید سود خالص حاصل از پرورش هر بسته تخم نوغان، نزدیک به یک میلیون تومان است. حدود 80 متر از وسعت 125 متری منزلم را به کارگاه پرورش کرم ابریشم تبدیل کردم و شوهر که جوشکاری بلد بود کار قفسه بندی را انجام داد. در اولین دوره 45 روزه پرورش، 125 هزار پیلیه ابریشم تولید کردم.»
فاطمه خطیبی تاکید می کند: «کار پرورش کرم ابریشم را با سرمایه ای 2 میلیون تومانی می توان آغاز کرد و به مرور کار را گسترش داد. پرورش کرم ابریشم شرایط ویژه ای می طلبد و صرفا در فصل بهار انجام می شود. در فصول دیگر سال تنها در صورتی می توان کار تولید را ادامه داد که گلخانه ویژه کرم های ابریشم تاسیس شود. کرم ابریشم در برابر مورچه، زنبور و سایر حشرات بسیار حساس است و پایه قفسه ها باید در آب قرار بگیرد.»
او درباره جزئیات پرورش کرم ابریشم خاطرنشان می کند: «خروج کرم ازتخم را تفریخ می گویند که در شرایط مساعد 13 روز طول می کشد. پس ازاینکه اولین آثار تفریخ مشاهده شد لازم است جهت تفریخ یکنواخت به مدت 48 ساعت دراتاقی کاملا تاریک با دمای 25 درجه سانتیگراد و 80 درصد رطوبت قرار بگیرد. رنگ تخم ها در ابتدا آبی روشن است که درست قبل از خارج شدن کرم ها ازتخم تیره رنگ می شود. کرم ابریشم معمولا دارای پنج مرحله تغذیه و چهارمرحله پوست اندازی است که به هر مرحله از تغذیه «سن» و به هر مرحله از پوست اندازی «خواب» گفته می شود. می توان گفت که کرم ابریشم دارای 5 سن و 4 خواب است. سنین 1و2و3 را «کرم جوان» می گویند. سنین کرم جوان حدود 11 روزطول می کشد. کرم ها را برای پیله بستن می توان در پوشال تخم مرغ، خار و خاشاک و ساقه های برنج نگهداری کرد.»
فاطمه خطیبی اضافه می کند: «سنین 4 و5 به «کرم بالغ» نامیده می شود که 15-16 روز به طول می انجامد. در پایان سن پنجم کرمها از اشتها افتاده واز تغذیه باز می مانند، جثه آنها کوچک می شود و به رنگ زرد و شفاف درمی آیند. دراین زمان با گذاشتن وسایل پیله تنی روی کرمها موجبات تنیدن پیله فراهم می شود.»
او درباره غذای کرم ابریشم می گوید: «کرم ابریشم از برگ درخت توت برای تغذیه استفاده می کند و هیچ غذای دیگری نمی خورد. برگ های توت باید بلا فاصله بعد از بیرون آمدن کرم از تخم دراختیارش قرارب گیرد. برگهای تازه و لطیفی که مورد نیاز کرم جوان است دراوایل بهار در دسترس است. برگهای کهنه برای سه مرحله اول زندگی کرم ابریشم (کرمهای جوان) بسیارخشن است. در دوره چهارم و پنجم زندگی، کرم های بالغ می توانند از برگهای سخت و خشن استفاده کنند. برگها باید عاری از مواد آفت کش باشند. بعد از جمع آوری مقدار زیادی از شاخه های درخت توت با برگ های تازه به عنوان ذخیره غذایی باید آنها را به مدت سه دقیقه در محلول گندزدا قرار داد. سپس برگها باید در زیر شیر آب خوب شسته شود تا خوب پاک شود زیرا آلودگی می تواند باعث کشته شدن کرم های ابریشم شود. با تکان دادن، باید آب اضافی برگها گرفته شده و در کیسه های پلاستیکی و جای خنک نگه داری شود.»
این فعال اقتصاد یمقاومتی خاطرنشان می کند: «پیله، محصول خام برای تولید ابریشم است. دو تا سه روز بعد از تشکیل پیله کرم درون آن به شفیره تبدیل می شود و تقریبا بعد از دو هفته به صورت پروانه از پیله خارج می شود. باید توجه شود که طول رشته نخ ابریشمی یک پیله ممکن است تا 900 متر باشد و خروج پروانه از پیله این رشته نخ را تکه تکه می کند. به همین دلیل پیله ها در برابر گرمای آفتاب یا داخل آب جوش می ریزیم تا کرم درون آن ها بمیرد و تبدیل به پروانه نشود. نگهداری از کرم ابریشم در روزهای نخست زمان زیادی لازم ندارد. اما در ده روز آخر به طرز باورنکردنی غذا می خورد. هر جعبه کرم ابریشم از روز تولید تا بستن پیله 800 تا 1 تن غذا می خورد.»
فاطمه خطیبی درباره مهمترین چالش پرورش کرم ابریشم در کشور، اظهار می کند: «ورود ابریشم مصنوعی و تقلبی که آغشته به پنبه است و به صورت قاچاق وارد کشور می شود، به تولید کنندگان ابریشم آسیب جدی می زند. اگر کار تولید نخل ابریشم از پیله ها را خودمان انجام دهیم و از خام فروشی پیله ها پرهیز کنیم سود حاصله چند برابر می شود. در حال حاضر هر کیلو نخ ابریشم 140 هزار تومان به فروش می رسد.»
منبع: تسنیم