به گزارش تابناک یزد، شهر يزد را قرنهاست كه با شهرت زندان اسكندر می شناسند. مدرسه ضيائيه كه به اين نام معروف است در سال 631 هجری قمری توسط ضياءالدين حسين رضی بنا گرديده و در سال 705 هجری قمری توسط پسرانش مجدالدين حسن و شرف الدين علی تكميل شده است.
کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند هویت واقعی این بنا مشخص نیست اما به زندان اسکندر و مدرسه ضیاییه، اثر مولانا حسین رضی هم معروف است. این بنا حدود ۸ قرن قدمت دارد و در یزد در مجاورت بقعه دوازده امام قرار گرفته است و دارای حیاطی است که سه ایوان در پیرامون و اطراف آن قرار دارد گنبد خانه ای قدیمی و کهن در گوشه‌ی حیاط با ارتفاع زیاد قرار دارد که متعلق به سده‌ای هفتم هجری قمری است.
مدرسه ضيائيه( زندان اسكندر) بنایی است با گنبد مرتفع واقع در جنب بقعه دوازدهم امام در محله ی فهادان با نمای ساده و درب ورودی كوتاه اما چون از اين در داخل صحن شويد آنچه گرداگرد شما را فرا می گيرد بنای تاريخی با عظمتی از يادگارهای معماری اسلامی دوره ی مغول است.
اين مدرسه و نمونه های ديگری كه در اعصار متفاوت در شهر يزد بنا گرديده نشان از ارج و منزلت علم و دانش در اين شهر است و بيش از هفتصد سال پيش محل تدريس بوده و بزرگان و علماء در اين محل به بحث و بررسی می پرداختند. گنبد اين بنا كه از پای تا سر از خشت خام ساخته شده، دارای تزئينات و آرايش گچبری نقاشی با آبرنگ طلايی و لاجوردی بوده كه در حال حاضر قسمتهايی از آن بر روی گچ سفيد باقی است.
اندازه ی طول هر يك از اضلاع چهار ديوار گنبد 8/8 متر، ارتفاع بقعه 18 متر و فاصله دهنه ی آن 5/9 متر است. متأسفانه از كتيبه های چهار ديوار داخل گنبد اثر چندانی باقی نيست، و ليكن خطوط آن كوفی بوده و نظير كارهای گنبد هشت، مدرسه ی شاه كماليه و بقعه فهادان است. شبستان مدرسه دارای محراب بوده و در اطراف صحن مدرسه رواقهایی ساخته شده كه ضلع غربی آن دارای رواق بزرگتر و محراب گچی است.
همچنين در ميان صحن، پايابی با 38 پله به عمق2/8 متر از سطح زمين برای دسترسی به آب بنا گرديده است. معماری مدرسه ضيائيه رامی‌توان از خصوصيات عصر مغولی قلمداد نمود. به خصوص گنبد رفيع و قابل توجه آن كه احتمالا گنبد مدارس ركنيه و شاه كماليه و گنبد هشت نيز تقليدی از اين ساختمان قرن هفتم و هشتم می باشد. در اين بنا هيچگونه تزئينات كاشی كاری به چشم نمی خورد وتنها آثار بر جای مانده آن خشت خام بوده كه اين بنای در آمده از خاك را تا كنون بر جای نگه داشته است.
در تاريخ جديد يزد، مذكور است كه اطراف اين مدرسه، خانه های عالی و بادگيرهای رفيع توسط خاندان رضی ساخته شد. مدرسه ی ضيائيه دارای درگاه بلند و دو مناره ی مرتفع و باقچه ی مشجر(پشت مدرسه) بود وزاويه و كتابخانه و حمام روبروی آن ساخته شده بود.
اما آنچه پهلو به پهلوی اين مدرسه ی اسلامی می زند شهرت زندان اسكندر است كه هميشه همراه نام مدرسه ی ضيائيه آمده و هاله ای از ابهام را در خصوص ماهيت اين بنا شكل داده است.
در اين خصوص علاوه بر روايات تاريخی و احتمالا صحت برخی از آنها در مورد گسيل گروهی از تبعيديان اسكندريه به يزد، عوامل ديگری نيز در پيدايش و تداوم آوازه ی زندان اسكندر مؤثر بوده اند كه ياد آوری آن در اين محل بی مناسبت نيست. ويژگی های اقليم، دور دستی و دور افتادگی يزد از مراكز بزرگ و پر رفت و آمد در گذشته ای دور و نيز موقعيت منطقه، در حصاری از بيابانهای بی سكنه و هولناك موجبات روانی و تقويت وتداوم اين شهرت را فراهم آورده اند. همچنين تأثير گسترده ی شعر خواجه شيراز حافظ را نمی توان ناديده گرفت آنجا كه می فرمايد:
دلم از وحشت زندان اسكندر بگرفت رخت بر بندم و زی ملك سليمان بروم
مورخان قرون 9 و 11 هجری قمری يزد در عين انعكاس نكاتی سودمند درباره ی كئه و زندان اسكندر، تعبيراتی كرده اند كه بايد برخوردی محتاط با آنها داشت آنچه احمد كاتب در قرن نهم حتی‌چاهی را در محله قديم شهر قديم، فهادان امروز به عنوان( بند خانه اكابر عجم) معرفی كرده است به گونه ای‌تصورات مردم آن روز درباره ی زندانی مخوف و منسوب به اسكندر را عينيت بخشيده است.
چه بسا درون مايه آن پندار، نفرت تاريخی ايرانيان نسبت به اسكندر بوده باشد و می توان پذيرفت كه همين پندار به مثابه ی بازتاب فرهنگی و باور ايرانی در ميان باشندگان اين ديار و اين (بند خانه) بيشتر ماندگار بوده است.
جالب تر آنكه بنا به روايت ( معين الدين نطنزی) مورخ قرن 9 هجری قمری، خطه ی يزد را ضحاك ساخته، آنرا (زندان ضحاك) خوانده اند. علاوه بر اين ها اين بنای تاريخی كه تا پيش از انقلاب اسلامی همچون ديگر بناهای دوران اسلامی به دست فراموشی و غفلت سپرده شده بود، چنان با بی توجهی مسئولان وقت روبرو گشت تبديل به گاودانی و روغن گری شده و حجره های آن پر از خاك و خاشاك بود و پاياب فرو ريخته ی آن به حال خود رها گشته بود با اين وضع تأسف بار، اين بنا جز يك ساختمان فرسوده ی قديمی در محله فهادان يزد نبود كه آنرا زندان اسكندر می خواندند و حفره ای را كه به علت فرورفتگی‌پاياب در صحن آن ايجاد شده بود. به عنوان چاه آنرا می شناختند.
اين پندار ظاهرا از روايات ونشان داری نويسندگان كتب تاريخ محلی يزد بر خاسته و به آن شاخ و برگ هايی هم داده اند و شايد قدمت بنا و تغييراتی كه در كاربردهای آن پيش آمده است، خود موجب اين ابهام و انتصاب گرديده است.
اين امارت، بنا بر آنچه در(يادگارهای يزد) و منابع ديگر آمده در ايام قديم به عنوان مدرسه، مسجد و آرامگاه مورد استفاده قرار می گرفته و به زعم مهندس كريم پير نيا همان مدرسه ضيائيه است كه در قرن هفتم هجری قمری ساخته شده است.
گودالی نيز كه تا قبل از مرمت به علت فرو ريختگی پاياب در ميان صحن آن ساختمان پديد آمده بود و گمان سياه چال را بر انگيخته بود خود سندی بر پيشرفت های علمی در آن روزگاران و شاهكار پنجه های تشنه لب يزدی در طراحی سيستم شبكه آبرسانی شهری بوده كه شبكه ای از آبهای قنوات را در بستر شهر و به هر جا كه نياز بود گسترده بودند و اين پاياب نيز برای دسترسی به آب مورد نيازی بود كه از قنات اله آباد تامين می شده است. در هر صورت چه اينكه بنای مذكور در همان محله زندان افسانه ای واقع بوده باشد و يا آنكه مدرسه ضيائيه و زندان اسكندر دو بنای مستقل بوده باشند.
آنچه امروز برای ما مشهود است اينكه، فرهنگ وتمدن اسلامی ايران چنان فرهنگهای مهاجم و خون ريز را در خود هضم كرد كه نه از اسكندر و نه چنگيز و نه ديگرانی كه روزی قصد نابودی اين ديار را كرده بودند چيزی ماند و روزگار از آن همه حتی در نام پر طمطراقی چون زندان مخوف اسكندر هيچ باقی نگذاشت و امروز هر چه در يزد هست نمودار تمدن و تفكر و انسانيت است. اين بنای تاريخی با عظمت پس از انعلاب شكوهمند اسلامی به همت سازمان ميراث فرهنگی باز پيرايی و مرمت شده است و به صورت اوليه اش ترميم گرديده و با شماره 770 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسيده است. و امروز مدرسه ضيائيه به عنوان نمادی از فرهنگ و علم از پس فريب به 800 سال با تمام ناسازگاري های اين روزگار پر فسوس ساخته و پا بر جای ايستاده است.
کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند هویت واقعی این بنا مشخص نیست اما به زندان اسکندر و مدرسه ضیاییه، اثر مولانا حسین رضی هم معروف است. این بنا حدود ۸ قرن قدمت دارد و در یزد در مجاورت بقعه دوازده امام قرار گرفته است و دارای حیاطی است که سه ایوان در پیرامون و اطراف آن قرار دارد گنبد خانه ای قدیمی و کهن در گوشه‌ی حیاط با ارتفاع زیاد قرار دارد که متعلق به سده‌ای هفتم هجری قمری است.
مدرسه ضيائيه( زندان اسكندر) بنایی است با گنبد مرتفع واقع در جنب بقعه دوازدهم امام در محله ی فهادان با نمای ساده و درب ورودی كوتاه اما چون از اين در داخل صحن شويد آنچه گرداگرد شما را فرا می گيرد بنای تاريخی با عظمتی از يادگارهای معماری اسلامی دوره ی مغول است.
اين مدرسه و نمونه های ديگری كه در اعصار متفاوت در شهر يزد بنا گرديده نشان از ارج و منزلت علم و دانش در اين شهر است و بيش از هفتصد سال پيش محل تدريس بوده و بزرگان و علماء در اين محل به بحث و بررسی می پرداختند. گنبد اين بنا كه از پای تا سر از خشت خام ساخته شده، دارای تزئينات و آرايش گچبری نقاشی با آبرنگ طلايی و لاجوردی بوده كه در حال حاضر قسمتهايی از آن بر روی گچ سفيد باقی است.
اندازه ی طول هر يك از اضلاع چهار ديوار گنبد 8/8 متر، ارتفاع بقعه 18 متر و فاصله دهنه ی آن 5/9 متر است. متأسفانه از كتيبه های چهار ديوار داخل گنبد اثر چندانی باقی نيست، و ليكن خطوط آن كوفی بوده و نظير كارهای گنبد هشت، مدرسه ی شاه كماليه و بقعه فهادان است. شبستان مدرسه دارای محراب بوده و در اطراف صحن مدرسه رواقهایی ساخته شده كه ضلع غربی آن دارای رواق بزرگتر و محراب گچی است.
همچنين در ميان صحن، پايابی با 38 پله به عمق2/8 متر از سطح زمين برای دسترسی به آب بنا گرديده است. معماری مدرسه ضيائيه رامی‌توان از خصوصيات عصر مغولی قلمداد نمود. به خصوص گنبد رفيع و قابل توجه آن كه احتمالا گنبد مدارس ركنيه و شاه كماليه و گنبد هشت نيز تقليدی از اين ساختمان قرن هفتم و هشتم می باشد. در اين بنا هيچگونه تزئينات كاشی كاری به چشم نمی خورد وتنها آثار بر جای مانده آن خشت خام بوده كه اين بنای در آمده از خاك را تا كنون بر جای نگه داشته است.
در تاريخ جديد يزد، مذكور است كه اطراف اين مدرسه، خانه های عالی و بادگيرهای رفيع توسط خاندان رضی ساخته شد. مدرسه ی ضيائيه دارای درگاه بلند و دو مناره ی مرتفع و باقچه ی مشجر(پشت مدرسه) بود وزاويه و كتابخانه و حمام روبروی آن ساخته شده بود.
اما آنچه پهلو به پهلوی اين مدرسه ی اسلامی می زند شهرت زندان اسكندر است كه هميشه همراه نام مدرسه ی ضيائيه آمده و هاله ای از ابهام را در خصوص ماهيت اين بنا شكل داده است.
در اين خصوص علاوه بر روايات تاريخی و احتمالا صحت برخی از آنها در مورد گسيل گروهی از تبعيديان اسكندريه به يزد، عوامل ديگری نيز در پيدايش و تداوم آوازه ی زندان اسكندر مؤثر بوده اند كه ياد آوری آن در اين محل بی مناسبت نيست. ويژگی های اقليم، دور دستی و دور افتادگی يزد از مراكز بزرگ و پر رفت و آمد در گذشته ای دور و نيز موقعيت منطقه، در حصاری از بيابانهای بی سكنه و هولناك موجبات روانی و تقويت وتداوم اين شهرت را فراهم آورده اند. همچنين تأثير گسترده ی شعر خواجه شيراز حافظ را نمی توان ناديده گرفت آنجا كه می فرمايد:
دلم از وحشت زندان اسكندر بگرفت رخت بر بندم و زی ملك سليمان بروم
مورخان قرون 9 و 11 هجری قمری يزد در عين انعكاس نكاتی سودمند درباره ی كئه و زندان اسكندر، تعبيراتی كرده اند كه بايد برخوردی محتاط با آنها داشت آنچه احمد كاتب در قرن نهم حتی‌چاهی را در محله قديم شهر قديم، فهادان امروز به عنوان( بند خانه اكابر عجم) معرفی كرده است به گونه ای‌تصورات مردم آن روز درباره ی زندانی مخوف و منسوب به اسكندر را عينيت بخشيده است.
چه بسا درون مايه آن پندار، نفرت تاريخی ايرانيان نسبت به اسكندر بوده باشد و می توان پذيرفت كه همين پندار به مثابه ی بازتاب فرهنگی و باور ايرانی در ميان باشندگان اين ديار و اين (بند خانه) بيشتر ماندگار بوده است.
جالب تر آنكه بنا به روايت ( معين الدين نطنزی) مورخ قرن 9 هجری قمری، خطه ی يزد را ضحاك ساخته، آنرا (زندان ضحاك) خوانده اند. علاوه بر اين ها اين بنای تاريخی كه تا پيش از انقلاب اسلامی همچون ديگر بناهای دوران اسلامی به دست فراموشی و غفلت سپرده شده بود، چنان با بی توجهی مسئولان وقت روبرو گشت تبديل به گاودانی و روغن گری شده و حجره های آن پر از خاك و خاشاك بود و پاياب فرو ريخته ی آن به حال خود رها گشته بود با اين وضع تأسف بار، اين بنا جز يك ساختمان فرسوده ی قديمی در محله فهادان يزد نبود كه آنرا زندان اسكندر می خواندند و حفره ای را كه به علت فرورفتگی‌پاياب در صحن آن ايجاد شده بود. به عنوان چاه آنرا می شناختند.
اين پندار ظاهرا از روايات ونشان داری نويسندگان كتب تاريخ محلی يزد بر خاسته و به آن شاخ و برگ هايی هم داده اند و شايد قدمت بنا و تغييراتی كه در كاربردهای آن پيش آمده است، خود موجب اين ابهام و انتصاب گرديده است.
اين امارت، بنا بر آنچه در(يادگارهای يزد) و منابع ديگر آمده در ايام قديم به عنوان مدرسه، مسجد و آرامگاه مورد استفاده قرار می گرفته و به زعم مهندس كريم پير نيا همان مدرسه ضيائيه است كه در قرن هفتم هجری قمری ساخته شده است.
گودالی نيز كه تا قبل از مرمت به علت فرو ريختگی پاياب در ميان صحن آن ساختمان پديد آمده بود و گمان سياه چال را بر انگيخته بود خود سندی بر پيشرفت های علمی در آن روزگاران و شاهكار پنجه های تشنه لب يزدی در طراحی سيستم شبكه آبرسانی شهری بوده كه شبكه ای از آبهای قنوات را در بستر شهر و به هر جا كه نياز بود گسترده بودند و اين پاياب نيز برای دسترسی به آب مورد نيازی بود كه از قنات اله آباد تامين می شده است. در هر صورت چه اينكه بنای مذكور در همان محله زندان افسانه ای واقع بوده باشد و يا آنكه مدرسه ضيائيه و زندان اسكندر دو بنای مستقل بوده باشند.
آنچه امروز برای ما مشهود است اينكه، فرهنگ وتمدن اسلامی ايران چنان فرهنگهای مهاجم و خون ريز را در خود هضم كرد كه نه از اسكندر و نه چنگيز و نه ديگرانی كه روزی قصد نابودی اين ديار را كرده بودند چيزی ماند و روزگار از آن همه حتی در نام پر طمطراقی چون زندان مخوف اسكندر هيچ باقی نگذاشت و امروز هر چه در يزد هست نمودار تمدن و تفكر و انسانيت است. اين بنای تاريخی با عظمت پس از انعلاب شكوهمند اسلامی به همت سازمان ميراث فرهنگی باز پيرايی و مرمت شده است و به صورت اوليه اش ترميم گرديده و با شماره 770 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسيده است. و امروز مدرسه ضيائيه به عنوان نمادی از فرهنگ و علم از پس فريب به 800 سال با تمام ناسازگاري های اين روزگار پر فسوس ساخته و پا بر جای ايستاده است.