رؤیای شفاف یا رؤیای آگاهانه (به انگلیسی: Lucid Dream) به رؤیایی اطلاق میشود که رویابین در آن از این واقعیت که در حال رؤیا دیدن است، آگاه میشود. در رؤیای شفاف رویابین همچنان توانایی کنترل محیط فیزیکی را ندارد ولی به صورت آگاهانه روی رؤیا کنترل دارد و میتواند صحنه رؤیا را به میل خود تغییر دهد. به همین دلیل بسیاری از فانتزیها و غیرممکنها میتوانند قابل تجربه باشند.
مغز کسانی که رؤیای شفاف را تجربه میکنند، مقدار بسیار بیشتری از باند بسامد beta-1 را که حدود ۱۳ الی ۱۹ هرتز است را بطور فعال تجربه میکند که منجر به فعالشدن قوهٔ هوشیاری و آگاهی در لوب آهیانهای مغز است که در نهایت منجر به تجربهٔ رؤیای شفاف میشود.
شکهایی که در حین تحقیق در مورد این پدیده به وجود آمدهاند مبنی بر اینکه رویای شفاف حالت خواب نیست ولی چون همچنان عدم توانایی ارادی درکنترل محیط فیزیکی برفرد غالب است میتوان گفت قسمتی از خواب است، یا به نوعی بیداری مختصر است. رؤیای شفاف توسط دانشمندان مختلف در زمانهای مختلف مورد مطالعه علمی قرار گرفتهاست و با تمرینات خاصی قابل دسترسی است.
مطالعات و تحقیقات بالینی
رویابینی آگاهانه یا رؤیای شفاف برای افرادی که از کابوس رنج میبرند میتواند بسیار مفید باشد.مطالعهای در سال ۲۰۰۶ نشان داد که درمان با رویابینی آگاهانه میتواند در صورتی که روی تکنیکها و تمرینات مهارت کامل پیدا شده باشد مفید واقع شود. اگر چه مشخص نشد که دقیقاً کدام بخش از رویابینی آگاهانه سبب بهبود بیماران شود ولی به هر حال نتیجه کلی آزمایش موفقیت آمیز بودهاست.
روانشناس استرالیایی به نام میلان کولیک نه تنها از رؤیای شفاف برای درمان کابوس بیماران خود استفاده کرد بلکه توانست میزان افسردگی را نیز در آنها کاهش دهد. کولیک متوجه شد که مکالمات درمانی با شخصیتهای رؤیا و درک محتوای خواب شفاف میتواند نتایج درمانی شگفتانگیزی به همراه بیاورد.
روان شناسان بسیاری رؤیای آگاهانه را به عنوان راهی برای درمان برخی مشکلات روحی و روانی به کار بردهاند. مشخص نیست که کاهش این مشکلات مربوط به آگاه شدن در رؤیا است یا به دلیل تغییر صحنههای آن است. آزمایشی که توسط اسپورمیکر و بوت در سال ۲۰۰۶ انجام شده صحت اثر رؤیای شفاف را بر روی کسانی که از کابوس شدید رنج میبرند بررسی کرد.در انتها مشخص شد که میزان تکرار کابوس در بیماران کاهش یافت. در آزمایشی دیگر آنها این روش را بر روی ۸ بیمار که آموزشهای یک ساعته تمرینات رویابینی را دریافت کردهاند به کار بردند. نتایج نشان داده که نه تنها میزان کابوس کاهش یافته بلکه کیفیت خواب نیز افزایش پیدا کردهاست.
چشمبند رؤیایی
چشمبند ریمی (به انگلیسی: Remee) یک دستگاه ارتقا دهنده ویژه حرکت سریع چشم (REM) است که به فرد کمک میکند رویاهایی شفاف ببینند. این دستگاه با الگوهای منظم نور به چشم فرد خوابیده میتاباند که فرد در رؤیا متوجه آن میشود و وارد فاز لوسید دریم میشود. اختراع این چشمبند تداعیکننده فیلم تلقین ساخته کریستوفر نولان است.