امروزه در دنیا، گردشگری یکی از نیروهای اجتماعی بسیار مهم بهحساب میآید که دارای اهمیت بینالمللی اقتصادی بسیار است.
گردشگری غالباً منوط به جاذبههای متنوع طبیعی، فرهنگی و تاریخی است گردشگری تاریخی نیز که گردشگری میراث نیز نامیده میشود، به بازدید از موزهها، مکانها و ابنیه تاریخی میپردازد و امروزه بخش عمدهای از گردشگری را به خود اختصاص داده است.
ایران به دلیل دارا بودن هزاران ابنیه باارزش تاریخی در این زمینه میتواند بسیار موفق باشد. گردشگران فرهنگی - تاریخی انگیزههای متعددی برای سفر خوددارند.
بدیهی است که باید به خاطر داشت که همین تنوع گردشگران فرهنگی حاکی از آن است که ازنظر جدیت و علایق خود و میزان اصراری که در بازدید از یک محل دارند، با یکدیگر متفاوت هستند.
همین امر سبب میشود که برداشتهای گوناگونی از یک مقصد یا حتی یک عنصر در مقصدی مشابه داشته باشند و میزان کسب رضایت و کیفیتی که از بازدید نصیبشان میشود نیز به همین نسبت متفاوت خواهد بود.
حال با توجه به موضوعات فوق اگر شهر همدان را در این زمینه در نظر بگیریم متأسفانه شهر همدان علیرغم برخورداری از جاذبههای تاریخی بینظیر، هنوز از دستاوردهای صنعت گردشگری آنچنانکه باید بهرهای نبرده است.
بیتوجهی به جاذبههای تاریخی و فرهنگی فقدان مرکز تحقیقاتی برای طرحها و برنامههای پژوهشی در همدان، از مواردی هستند که باعث کاهش گردشگر در منطقه میشود. بنابراین قصد داریم یکی از بناهای تاریخی در همدان که قدمتی صد ساله دارد را معرفی کنیم که به دلیل بیتوجهی و بیمهری مسئولین نفسهای آخر را میکشد. این بنای تاریخی خانه نراقیها در خیابان شریعتی است.
قدمت خانه نراقیها به اوایل دوره قاجار برمیگردد و به گفته کارشناسان میراث فرهنگی وجود حسینیه شخصی با گچبری منحصربهفرد آن را نسبت به بسیاری از خانههای تاریخی ارزشمندتر میسازد که این بنای باارزش تاریخی، خانهای با بیش از یکصد سال قدمت و جزو خانههای اعیانی نشین دوره قاجاریه است و یکی از معدود خانههای تاریخی است که دارای حسینیه بوده که نشان از جایگاه مذهب و شریعت در آن برهه از زمان است.
این بنا دارای اندرونی و زمستان نشین بوده که براثر عدم رسیدگی به این بنا تقریباً بخش عظیمی از آن تخریبشده است.
خانه نراقیها در همدان از ساختمانهای باارزش است که به دلیل عدم توانایی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در تأمین اعتبار برای خریداری آن از مالک اصلی، از فهرست آثار ملی خارجشده و قصه مرمت یا تخریب آن همچنان در هالهای از ابهام قرار دارد.
خانه نراقیها در ۷ مهرماه سال ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۱۴۱ جزو آثار ملی قرار میگیرد و در اواخر سال ۸۹ براثر بیتوجهیها بارأی دیوان عدالت اداری از ثبت آثار ملی خارج میشود. خانواده نراقیها جزو تجار همدان به شمار میرفتند و ازجمله مهاجرانی بودند که ۲۰۰ سال پیش به این شهر وارد شدند.
در حال حاضر این خانه نه تنها در وضعیت مرمتی نابسامانی به سر میبرد و شنیدهها حاکی از این است که بهزودی احتمال تخریب آن و جایگزین شدن مجتمع تجاری بهجای این خانه تاریخی نیز وجود دارد بهاینترتیب میراث نراقیها در همدان از بین خواهد رفت.
شناسنامه این بنا بیانگر آن است که این بنادر اواخر دوره قاجاریه ساختهشده و پلان آن دارای سه حیاط مرکزی و دو ورودی است و درمجموع، مجموعه کاملی از معماری سنتی مناطق سردسیر است. اما آنچه جای سؤال دارد اینکه چرا هرروز خبرهایی از تخریب و ویرانی آثار ارزشمند تاریخی و کهن این مرزوبوم میشنویم و بر غفلتهایی که نسبت به این میراث ماندگار روا داشته میشود، افزوده میشود.
چون برخی آثار تاریخی ملک خصوصی افراد بوده و مالک حقیقی دارد و به ثبت آثار ملی رسیدند محدودیتهایی را برای دخل و تصرف مالکان در اینگونه بناها به وجود آورده است. درحالیکه باور مردم این است که مسئولان سازمان میراث فرهنگی موظفاند پس از ثبت یک اثر در فهرست آثار ملی، اقدامات حفاظتی و مرمتی را روی آن انجام دهند ولی در اغلب مناطق این سازمان به دلیل برخی محدودیتها و یا شاید هم معذوریتها قادر به جلب رضایت مالکان و نگهداری بناهای باارزش نیست.
بناهایی مانند خانه سوری در تویسرکان و خانه نراقیهای همدان پس از ثبت شدن مورد بیتوجهی کامل قرار دارند و با تخریب خانه نراقیها درواقع شاهد نابودی یکی از قدیمیترین حسینیههای خانگی خواهیم بود، این در حالی است که امروز شاهد تخریب برخی از اماکن تاریخی به بهانه ساخت برخی از بناها هستیم.
وز مانی که بناهایی که به ثبت ملی میرسند متعلق به همه ملت ایران است، خانه نراقیهای همدان ازنظر تاریخی و معماری اثر ارزشمندی محسوب میشود. در سراسر کشور بیش از هزاران خانه تاریخی وجود دارد اما سازمان میراث فرهنگی این تعداد حفاظت ندارد و در کنار این باید گفت که امکان استقرار در ملک شخصی هم نداریم و خود مالکین هم نگهداری نمیکنند.
چنین بناهایی شناسنامههای تاریخی استان همدان هستند و باید باور کنیم که تنها میراث فرهنگی متولی این قصه نیست و زمانی که میگوییم هویت فرهنگی یعنی از استانداری تا شهرداری و بخشداریها نیز باید نسبت به هویت تاریخی شهر عرق داشته باشند. خانه نراقی به هر نحو به ثبت رسیده بوده ولی مالک از قانون استفاده کرده و به خاطر حق مالکانهای که قانون برای وی قائل شده این مسئله را مطرح کرده که یا این ملک را بخرید یا از حالت ثبت خارجش کنید و دادگاه نیز پسازآنکه متوجه شده میراث توان خرید آن را ندارد این ملک را از لیست آثار ملی خارج کرده است.
نراقیهای همدان خاندان معروف فرهنگی و خاندان مهمی هستند و سابقه ارزشمندی در حوزه فرهنگی دارند و افزون بر این، اسناد و مدارک نشان میدهد که اتفاقات تاریخی و سیاسی مهمی هم در این خانه رخداده است و حیف است که از این خاندان معظم که در این شهر خدمات بسیاری ارائه کردهاند اثر ارزشمندشان از بین برود. خارج کردن بناهای تاریخی از فهرست آثار ملی نه تنها نظارت سازمان میراث فرهنگی را برای بررسی وضعیت این بناها محدود میکند بلکه به مالک اجازه تخریب و تبدیل بنای نوساز را میدهد.
از طرفی دیگر اینکه مشکل اصلی خانههای تاریخی این است که تعریف درستی از ارزش تاریخی این خانهها وجود ندارد و این در حالی ست که برخی از آثاری که در فهرست آثار ملی ثبت شده است دارای ۱۰۰ سال قدمت تاریخی و حتی بالاتر بوده و به لحاظ زیبایی و معماری ارزشمند هستند و گذشت زمان یک خانه را تاریخی میسازد.
و حال چندی است آب بر پی و بنیه این ساختمان بسته شده بهطوریکه اکنون خانه ی روی آب نامگرفته است، و دور از انتظار نیست که خانه تخریب شود . خانههای تاریخی در نزد گردشگران خارجی از جایگاه ویژهای برخوردار است و آنان خیلی مایلاند از نزدیک این خانهها را ببینند و حتی شبی نیز در آنجا اقامت کنند.
خانههای تاریخی در صورت رسیدگی و آماده کردن آن برای گردشگران میتواند درآمد و اشتغال زیادی برای مردم به همراه داشته باشد. با توجه به مطالعات صورت گرفته درباره این بنای تاریخی و موقعیت جغرافیایی و مکانی این خانه، همچنین پیشینه تاریخی و دارا بودن یک حسینیه شخصی در زیرزمین خانه در صورت مرمت و بازسازی میتوان گردشگران تاریخی و مذهبی زیادی جذب نمود و یا میتوان با تغییر کاربری، خانه نراقی را از یک بنای تاریخی به بنای گردشگری تبدیل نمود.
خانههای تاریخی و سنتی زیادی در اقصی نقاط کشور ازجمله تهران، تبریز، اصفهان و.. وجود دارد که چنانچه کاربری آن تغییر کند به منبع اشتغال و درآمد تبدیل میشود. برای تغییر کاربری این خانهها دو راه وجود دارد نخست آنکه دولت برای این کار اقدام کرده و آن را برای بازدید گردشگران آماده کند و دوم اینکه مالکان این خانهها راسا خود برای تغییر کاربری این مکانهای تاریخی وارد عمل شوند.
این خانهها چنانچه مورد رسیدگی، بازسازی و مرمت قرار نگیرند در گذر زمان و براثر حوادث طبیعی و غیرطبیعی از بین خواهند رفت. بنابراین لازم است این خانهها بیش از گذشته موردتوجه قرار گیرد.
شناسایی و حفظ و نگهداری این خانهها یک ضرورت محسوب میشود زیرا این مکانها میتواند به جذب گردشگر بیشتر و درنتیجه رونق اقتصادی و درآمد و همچنین اشتغال منجر شود. خرید خانههای سنتی و تاریخی و یا اعطای وام به مالکان آنان از سادهترین راهها برای حفظ و نگهداری این خانهها است.
این خانههای تاریخی بخشی از هویت تاریخی گذشتگان ماست که ارزش معماری ایرانی و اسلامی دارند و حفظ و نگهداری آنها یک وظیفه است. با توجه به مقایسه این خانه با خانههای مشابه که همدوره هم بودند. و تبدیلشدن آنها به بناهای گردشگری، پس میتوان خانه نراقی را بعد از مرمت تغییر کاربری داد و مورداستفاده قرارداد.
ارزش این خانهها که معمولاً میراث سالهای گذشته ازجمله دوره قاجاریه است میتواند به، ظرفیت اشتغال و درآمدزایی تبدیل شود. شمار خانههای تاریخی بسیار زیاد است و دولت بهتنهایی نمیتواند از این خانهها نگهداری و حفاظت کند. برای رفع این مسئله باید مالکان و بخش خصوصی وارد میدان شوند و آن را مرمت و بازسازی کنند.
این خانهها دارای ارزش تاریخی زیادی است و مالکان باید با نظارت سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری به مرمت و حفظ آن اقدام کنند. در حال حاضر این خانه به دلیل ویرانی بسیار بالا و همکاری نکردن افراد خانواده نراقی ورود به آن امکانپذیر نبود ه و هر آن امکان ریزش این بنا وجود دارد پس این بنا بهشدت نیازمند به مرمت میباشد.
مقایسه بین خانه نراقی و خانه ضرابی یا خانه ضرابیان بافت قدیمی همدان قدمتی تقریباً صد ساله دارد که شروع آن به اواخر قاجار و اوایل پهلوی برمیگردد. این دوره شامل خانههای زیادی میباشد. که ازنظر نوع پلان و تزیینات مشابه یکدیگر میباشند.
از آن جمله خانه ضرابی میباشد. این منزل قدیمی از ابنیه اوایل دوره پهلوی است. اولین مالک خانه مذکور حاج مهدی قزوینیان ممقانی تاجر چای و برنج بوده است. ایشان اولین کسی بوده است که کارخانه تولید برقآبی را در همدان راهاندازی نموده ساخت .
از مهمترین مشکلات مرمت این بنا میتوان به همکاری نکردن خانواده نراقی با مرمت و بازسازی خانه و خارج شدن خانه از لیست آثار ملی به دلیل هزینه نکردن سازمان میراث فرهنگی، ناشناس بودن خانه نراقی طوری که حتی سازمان اسناد و املاک از این خانه اطلاعی ندارند، عدم همکاری ارگانها و سازمانهای دولتی در اطلاعرسانی بهطوریکه تاکنون در مورد این خانه هیچ نوع کار پژوهشی انجامنشده است وهیچ مقالهای وجود ندارد.
خانه نراقیها هم ارزش تاریخی وهم ارزش هنری دارد که متأسفانه به دلیل بیتوجهی به این اثر تاریخی ارزش تاریخی خود را ازدستداده است. البته با مرمت و نوسازی و همچنین توجه ویژه میتواند بهرهبرداری درزمینه گردشگری داشته باشد که علاوه بر احیای پیشینه تاریخی هم زمینهساز کارآفرینی و ایجاد اشتغال باشد وهم تأثیری مثبت بر روی اقتصاد محلی داشته باشد.